زمانی که در اواخر سال ۲۰۱۲ ساکنان منطقه غوطه شرقی دمشق برای اولین بار صدایی همچون «شیههی فیل» و متعاقب آن انفجار بلندی را شنیدند نمیدانستند که این جنگافزار جدید چیست و از کجا آمده است، از این رو آن را به خاطر صدایش «فیل» نامیدند. برای کارشناسان تسلیحات نظامی اما این انفجارهای آشنا نشانهای بود از ورود شاخصترین سلاح تولید صنایع نظامی ایران به صحنهی جنگ داخلی سوریه؛ سلاحی که ظرف ۵ سال از شهرهای سوریه تلهایی از ویرانه ساخت.
پیشینهی استفادهی وسیع کاربرد این راکتها، موسوم به IRAM، (مخفف improvised rocket-assisted munition ) به زمان اشغال عراق توسط آمریکا بازمیگردد. ایران در راستای سیاست خود در حمایت از گروههای شبهنظامی شیعی، نیاز به تسلیحاتی کمهزینه با قابلیت ساخت در محل داشت. از این رو با تجربهی سالها تقویت گروههای چریکی و تغذیه مهماتی شورشیان از شمال آفریقا تا خاورمیانه، دو سلاح ویژهی ترور و وحشتزایی را در مقیاسی صنعتی وارد معادلات جنگهای خاورمیانه و بخصوص سوریه و عراق کرد که بعدها با میزان تلفات کور و حجم تخریبشان شناخته شدند: بمب کنار جادهای و راکتهای کوتاهبرد غیرهدایت پذیر موسوم به IRAM.
بمب کنار جادهای(IED) که بعدها بصورت گسترده توسط شورشیان افراطی سنی از طالبان تا داعش و گروههای مرتبط با القاعده نیز در جنگهای خاورمیانه استفاده شد، نخستین بار در دستان گروه شیعه عراقی جیشالمهدی مقتدی صدر وابسته به ایران دیده شد. مقامات رسمی بریتانیا در همان نخستین بار استفاده در دوازده سال پیش در سال ۲۰۰۵، ایران را مسئول ساخت چنین سلاحی دانستند.( https://goo.gl/WAuqGV ) استفاده از آنان به سرعت به گروههای عراقی شیعهی دیگر نظیر کتائب حزبالله و عصائب اهل الحق تسری یافت.
سه سال بعد در ۲۰۰۸ این بار نوبت ظهور راکتهای کوتاهبرد غیرهدایتپذیر بود که در ابتدا «بمب کنارجادهای پرنده» نامیده میشدند. پس از آنکه شلیک اولین نوع آنان از سوی گروه شیعه عراقی جیشالمهدی به محله الاعظمیه در بغداد ۱۶ غیرنظامی را کشت، مقامات رسمی نظامی آمریکا آن را محصول جدید ایران خواندند.( https://goo.gl/ZZYW8U ) از آن پس این سلاح به صورت مارک و رد گروههای شبهنظامی تحت حمایت این کشور روی زمین درآمد. بعدها در جنگ میان شبهنظامیان شیعی موسوم به حشدالشعبی و داعش، استفاده از این سلاحهای ذاتا کور توسط گروههای عراقی به طور گسترده دیده شد و سازمان عفو بینالملل در گزارشی ۸۱ صفحهای پیرامون عملکرد نیروها و نقش سلاح های کور آنان در ارتکاب جنایات جنگی از مقامات جامعه بینالملل خواست جلوی ایران را در سلاحرسانی به این گروهها بگیرند.( https://goo.gl/eKD6An )
هادی یعقوبی،«مدافع حرم»، سه سال پیش در حال کار در یکی از همین کارگاههای ساخت سلاح در عراق در نزدیکی تکریت هدف موشک پهپاد آمریکایی قرار گرفت و کشته شد ( https://goo.gl/3mQFTw )
در سوریه از آنجا که استراتژی حکومت اسد برای درهمکوبیدن شهرهای تحت کنترل مخالفان، پیاده کردن سیاست زمین سوخته و یکسان کردن با خاک برای به زانو درآوردن آنان بود، بمبهای بشکهای ساخته شد و به مهمترین ابزار(ارزانقیمت، با درجه ویرانگری بالا) بدل شد. طبق آمار تخمینی، تا کنون حدود ۵۰ هزار بمب بشکهای روی شهرهای سوریه پرتاب شدهاند. با این حال آنان کافی نبودند و آن راکتهای زمین به زمین کوتاهبرد که میتوان آنان را «بمببشکهای زمینی» خواند، بدون امکان هدفگیری و با قابلیت تخریب بالا و ایجاد ترور وحشت به کمک استراتژی حکومت سوریه آمدند، در حالی که تا قبل از آن ارتش سوریه از این تسلیحات برخوردار نبود.
از اواخر سال ۲۰۱۲ استفاده از این راکتها توسط نیروهای «دفاع وطنی سوریه» که مطابق اعلام رسمی سردار همدانی وظیفه آموزش و تجهیز آنان به عهده ایران بود( https://goo.gl/sxzA5m) در سوریه شروع به رواج یافتن کرد. (۳۰ فیلم از نخستین موارد مشاهده شده از استفاده از آنها در سوریه: https://goo.gl/kE2qhj همچنین: https://goo.gl/VNsOxL )
تا کنون چندین سری از این نوع تولید شده که مشهورترین آن، گره خورده است با نام حزبالله لبنان به نام راکت «برکان»(آتشفشان). با حدود ۲۰۰ کیلوگرم ماده منفجره که ان را به شکل کور تا حداکثر ۷ کیلومتر پرتاب میکنند. این همان راکتی است که مردم محلی سوریه از روی صدای تولید شده، آن را «فیل» مینامند و تلفات گسترده از غیرنظامیان را طی این سالها سبب شده است.
به خاطر شکل ظاهری راکت، نیروهای وابسته به سپاه پاسداران ان را «آبگرمکن» میخوانند که به خاطر به کار بردن مکانیزم ابتدایی شلیک و نداشتن هرگونه سیستم ردگیری و هدفیابی، عمل پرتاب آن بسیار خطرناک و احتمال انفجار آن به لحظهی شلیک بالا بوده است. با این حال این جنگافزار سلاحی است موثر در خدمت استراتژی عمومی نابودی شهری و و فتح خرابهها.
در فیلمی که چندی پیش از عملیات حزبالله لبنان در عملیات قصیر در ژوئن ۲۰۱۳ درز کرد نمایی از حجم بمباران کور و سیاست ویران کردن شهرهای سوریه با کمک این سلاحها به چشم میخورد.( https://goo.gl/fbhJPr )
در دو سال اخیر شورشیان مخالف اسد نیز به تولید چنین راکتهای کوری دست زدهاند که از جمله آنان میتوان به«راکت عمر» اشاره کرد.
*عکس، لحظهی پرتاب راکت غیرهدایتپذیر موسوم به برکان را توسط نیروهای دفاع وطنی سوریه در ۵ نوامبر ۲۰۱۳ نشان میدهد. فیلمی از آن را اینجا ببینید: https://goo.gl/J9mEGL