مقدمه: فاز نهایی حمله برای تصرف بخش قدیمی و غربی شهر موصل از دست داعش که با مشارکت نیروهای ارتش عراق روی زمین و پشتیبانی ائتلاف به رهبری آمریکا صورت گرفت؛ به دلیل حجم ویرانی و ارتکاب جنایات جنگی طرفین پیشتر مورد انتقاد سازمان ملل، سازمان عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق‌بشر قرار گرفته بود.(جامع‌ترین آن‌ها در گزارش ۵۰ صفحه‌ای سازمان عفو بین‌الملل تحت عنوان «به هر قیمت؛ فاجعه انسانی در غرب موصل https://goo.gl/CfgsqJ»)
وبسایت خبری«میدل‌ایست آی» در مقاله‌ای از مشاهدات خبرنگار خود پس از تصرف از درون بخش غربی شهر قدیمی موصل گزارش کرده است که ترجمه متن کامل آن در زیر می‌آید.
«-موصل، عراق: سرباز عراقی از درون اتاقک سه‌جداره‌اش به زمینی سراسر ویرانه و پوشیده از آوار که تا کناره‌ی دجله ادامه دارد نگاه می‌کند و به روزهای آخر جنگ بی‌رحمانه با دولت اسلامی فکر می‌کند. آرام می‌گوید:«همه‌شان را کشتیم. داعش، مرد، زن، بچه. هرکه بود را کشتیم»
آنچه از بخش قدیمی موصل برجای مانده است، جایی که جنگجویان دولت اسلامی آن را تبدیل به آخرین پایگاه خود کرده بودند، مکان وحشتناکی است. و آنچه در لایه زیرین این ویرانه‌ها نهفته است روزهای تاریک آخر آنچه در نبرد موصل اتفاق افتاد را فاش می‌کند.
صدها جسد نیمه‌مدفون در بناهای درهم‌شکسته و خرابه‌هایی که زمانی محله‌ای شلوغ و تاریخی را تشکیل می‌دادند به چشم می‌خورد. بوی تعفن حاصل از متلاشی‌شدنشان که در گرمای ۵۰ درجه‌ای تابستان شدت گرفته است، فضا را پر کرده است.
پاها قابل‌تشخیص‌ترین بقایای اجساد هستند و بسیاری‌شان از داخل آوار بیرون زده‌اند. جشن کشتار نهایی این نشانه‌ها را برجا گذاشته است و به نظر شدیدتر از این بوده است که روی پوشانده شود.
در هفته‌ی پایانی، بولدوزرهای زره‌بندی شده روی خانه‌های مچاله‌شده عقب و جلو رفتند و صدها جسد را در داخل آوار پرس کردند. اما مرگ دورتر نرفته است. اعضای بدن‌های در حال تلاشی که به رنگ قرمز و قهوه‌ای درآمده‌اند در جلوی منظره‌ی خاکستری پر از پستی-بلندی، گرد و خاک و ساختمان‌های شکسته به چشم می‌آیند. یک سرگرد ارتش عراق به «میدل‌ایست‌آی» می‌گوید: «خیلی از غیرنظامی‌ها لای اجساد هستند. بعد از اینکه آزادسازی اعلام شد دستور آمد که هر جنبنده‌ای را که تکان خورد بکشیم.»
سرگرد که به شرط محفوظ ماندن نامش صحبت می‌کرد گفت «دستورات اشتباه بود اما نیروی نظامی باید بدون چون و چرا تبعیت می‌کرد.» او اضافه می‌کند:«اصلا کار درستی نبود. اغلب جنگجوهای داعش تسلیم شدند. خودشان را تسلیم کردند و ما کشتیمشان.»
سرگرد ادعاهای بعضی سربازان عراقی مبنی بر اینکه زندان‌های بغداد انقدر پر بودند که دیگر زندانی داعشی نمی‌گرفتند را مسخره می‌کند: «درست نیست. ما کلی زندانی داریم اما حالا با آن‌ها طوری رفتار نمی‌کنیم که قبلا می‌کردیم. قبلا در جنگ ما خیلی از داعشی‌ها را دستگیر می‌کردیم و تحویل سرویس‌های امنیتی می‌دادیم. اما الان خیلی کم دستگیر می‌کنیم.»
روز دوشنبه چندین خبرنگار شاهد بودند که یک اسیر دولت اسلامی از لای خیابان‌های ویرانه‌ی شهر قدیمی توسط سربازان نیروی ویژه بیرون کشیده می‌شد. مرد دستبند زده شده بود و یک طناب دور گردنش پیچیده بودند. کارت‌های حافظه‌ی خبرنگاران توسط سربازان توقیف شد و به آن‌ها دستور داده شد شهر را ترک کنند. سرگرد می‌گوید: «الان اینجا قانونی وجود ندارد. می‌بینم که ما همان‌کارهایی را می‌کنیم که داعش می‌کند. مردم رفتند پایین رودخانه تا آب بردارند چون که داشتند از تشنگی می‌مردند و ما کشتیمشان.»
اجساد حالا در کرانه‌ی غربی رود دجله به صف شده‌اند. کشته‌شده در بمباران هوائی، در جنگ، توسط اعدام یا از پادرآمده توسط گرسنگی یا تشنگی؛ بعضی‌هایشان را آب به ساحل انداخته است در حالی که مابقی در آب غوطه‌ورند. بعضی اجساد بسیار کوچک هستند. بچه هستند.
فیلمی که در ۱۷ ژوئیه توسط شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و هلی‌کوپترهای عراقی را به نظر در حال انجام واپسین حملات هوائی نشان می‌داد، تصویری جامع از ۹ ماه نبرد طولانی موصل در مقابل دیدگان می‌گذاشت. روی صدای هلهله و موسیقی پیروزی، هلی‌کوپترها مردم درمانده را که تلاش می‌کردند بوسیله شنا و از طریق رودخانه‌ی پهن و خطرناک از شهرقدیمی بگریزند هدف قرار می‌دادند.
در نزدیکی، سربازان با پرچم عراق روی ستونی از آوار و اعضای اجساد عکس‌های پیروزی می‌گیرند. آن‌ها به منظره‌ی مرگی که دورادورشان را احاطه کرده است عادت کرده‌اند. سبعیت این منازعه‌ی طولانی و وحشیگری دشمن‌شان این‌گونه از نیروهای نظامی عراقی تلفات گرفته است. انسانیت کمی باقی مانده است.
سربازها که اغلب به خاطر بوی تعفن شدید متصاعد شده از اجساد روی صورت‌هایشان چفیه بسته‌اند، به‌گونه‌ای حزن‌آور در لابلای آوارها به دنبال غنیمت جنگی می‌گردند. قطعات شکسته و سوخته‌ی کلاشنیکف، خشاب‌های خالی و چند قوطی مهمات.
آخر هفته گذشته نیروهای عراقی همچنان تحت حملات مقطعی جنگجویان داعش قرار داشتند که ناگهان در دل سوراخ‌های ویرانه‌ها یا ساختمان‌های فروریخته ظاهر می‌شدند تا به سمت سربازان شلیک کنند یا نارنجکی پرتاب کنند. روز پنجشنبه یک سرباز به یک جسد که گمان می‌رفت متعلق به یک عض داعش باشد نزدیک شد. جنگجو که تظاهر به مردن می‌کرد به سرباز از فاصله نزدیک با هفت‌تیر شلیک کرد.
روز دوشنبه هنوز آدمهای زنده‌ای زیر آوار بودند، وقتی ۴ عضو داعش (دو خارجی و دو عراقی) در حالی که در زیرزمین مخفی شده بودند پیدا شدند. طبق گفته‌ی سربازی که آنجا بوده است هر چهارتایشان تیرباران شدند. این‌ها به اعتقاد سربازان احتمالا در میان به نسبت تعداد کمی از آخرین جان‌بدر‌برده‌ها بودند که تعدادی‌شان هنوز نیروهای عراقی را تونل‌های زیرزمینی هدف می‌گیرند.
پنجشنبه پیش «حیدر» سرباز ارتش عراق گفت ۸ تونل جداگانه با آدمهای درونش توسط ارتش شناسایی شدند. اطلاعات کشف از گفتگو با زنان و کودکان فرار کرده بدست آمده بود. او گفت:«در بخش ما سه تا [تونل] بود. در یکی شش جنگجوی عراقی داعش بودند، در دیگری ۳۰ تا شامل ۹ زن و در سومی تعداد دقیق را نمی‌دانیم اما آدم‌هایی که بیرون می‌آیند می‌گویند خیلی داخل هستند»
از سرنوشت آن آدم‌ها خبری در دسترس نیست اما از پنجشنبه بدین سو تعداد کمی غیرنظامی از ویرانه‌ها بیرون آمده‌اند. آذوقه غذا و آب آشامیدنی در زیر زمین یا کمیاب است یا به کلی نیست.
آخرین غیرنظامیانی که از ویرانه‌ها بیرون آمده‌اند به قربانیان اردوگاه‌های[کار اجباری‌آلمان نازی] شباهت داشتند و بسیاری از آن‌ها گزارش شده است که برای قریب دو هفته است چیزی نخورده‌اند. بعضی در شرف مرگ بودهاند.
چهارشنبه گذشته پسر یزیدی ۱۱ ساله گرسنگی کشیده، که در درمانگاهی میدانی برای سوءتغذیه و بی‌آبی حاد معالجه می‌شد، وقتی توصیف می‌کرد که چهار کودک دیگر در پناهگاه همراه او از تشنگی جان داده‌اند می‌گریست. دولت اسلامی پسربچه و خواهر ۱۳ ساله‌اش را(که از ۳۰ روز پیش بدین سو او را ندیده بود) از شهرکشان کوه سنجار در شمال عراق در سال ۲۰۱۴ ربوده بود. دولت اسلامی هزاران یزیدی را که آئین قدیمی‌شان را تحت عنوان شیطان‌پرستی رد می‌کرد کشتار کرد و بیش از هزاران زن و کودک دیگر انان را به اسارت برد.
حیدر[سرباز] روز پنجشنبه گفت: «به آن‌ها هیچ‌چیز نخواهیم داد. دیروز یکی از سربازان دلش به رحم آمد و پایین رفت تا یک بطری آب را به داخل حفره بیاندازد جایی که فکر می‌کرد غیرنظامی‌ها گیر افتاده‌اند و در همان حال یک جنگجوی داعش اسلحه را که یک M4 بود از شانه‌اش ربود.»
نزدیک رودخانه، «حسین» راننده بولدوزر می‌گوید وظیفه‌اش حرکت روی ویرانه‌ها بوده است تا هر ورودی حفره‌ای که مشکوک به فعالیت داعش تشخیص داده شده است درز گرفته شود. «من سوراخ‌ها را با آوار پر می‌کردم تا داعش نتواند دوباره بیرون بیاید.» می‌گوید که مطمئن نبوده آیا آدمهای زنده را هم دفن کرده است یا نه. «بعضی تونل‌ها در یک مسیر بلند امتداد دارند و شاید بتوانند از جای دیگری خارج شوند. اما کار من این بود که مطمئن شوم آن‌ها نمی‌توانند از درون این سوراخ‌ها دوباره خارج شوند.»
حتی در مناطقی در بخش قدیمی شهر که هفته‌ها پیش آزاد شده است، مرگ هنوز رخت برنبسته است. در نزدیکی بقایای مسجد نابوده شده‌ی النوری و در کنار یک گودال، سر در حال تجزیه شدن یک زن عضو داعش که خودش را در میان زنان و کودکان فراری منفجر کرده بود به چشم می‌خورد. در گرد و خاک نزدیک محل یک شانه‌ی موی سر، یک کیف دستی مد، لباس رنگ‌رنگی(چیزهای کوچکی که مردم امیدوار به فرار با خود حمل کرده بودند) و پای زن به چشم می‌خورد.
یک گربه با تکه گوشتی تازه که از آرواره‌هایش آویزان است دزدکی از خیابانی ویرانه عبور می‌کند. بدیهی است که گوشت انسان است؛ تنها گوشت باقیمانده که در بخش قدیمی شهر باقیمانده است متعلق به آدمهای مرده است.
اجساد تازه هنوز در مکان‌های مختلف در گرداگرد بخش قدیمی شهر پدیدار می‌شوند. بعضی‌ها به شکلی آشکار اعدام شده‌اند؛ شلیک در سر از فاصله‌ی نزدیک. بسیاری هنوز دست و پاهایشان با طناب ادامه‌دار طناب‌پیچ است که نشان می‌دهد، هنوز زنده بودند یا مرده، در خیابان‌های متروکه [روی زمین] کشیده شده‌اند.
نیروهای عراقی با افتخار ادعا می‌کنند حداقل ۲ هزار جنگجوی دولت اسلامی را در آخرین مراحل از نبرد بخش قدیمی شهر کشته‌اند. بسیاری از آن‌ها جنگجویان خارجی بودهاند.
هیچ‌کس رقمی از غیرنظامیان کشته‌شده شامل زنان و کودکانی که نمی‌توانسته‌اند فرار کنند نداده است. طوری که بولدوزرها خرابه‌ها و اجساد را له کرده‌اند و روی زمین عقب و جلو رفته‌اند به وضوح نشان می‌دهد که آمار واقعی مرگ‌ها در حمام خون نهایی منازعه موصل هرگز شناخته نخواهد شد.
بخش قدیمی شهر موصل که زمانی تاریخی برشمرده می‌شد اکنون تبدیل به قبرستانی وسیع شده است؛ مقبره‌ای درهم‌شکسته و تخت گوری بر یکی از وحشتناک‌ترین منازعات قرن ۲۱.»
منبع: میدل ایست‌آی، ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۷ https://goo.gl/3W113J
گزارش جنگ در سوریه و عراق 